Η σεξουαλική παρενόχληση
στην εργασία στην Ελλάδα
Η εικόνα για τη σεξουαλική παρενόχληση κατά των γυναικών στην εργασία είναι θολή στην Ελλάδα, παρόλο που ανεκδοτολογικά δεδομένα δείχνουν ότι είναι διαδεδομένη. Στο πλαίσιο της εκστρατείας μας για την καταπολέμηση της βίας και της παρενόχλησης στην εργασία, προσπαθώντας να καλύψουμε το κενό διενεργήσαμε μια μεγάλη πανελλαδική έρευνα με δύο ερευνητικές εστιάσεις: η πρώτη στον ευρύτερο πληθυσμό των γυναικών και η δεύτερη σε γυναίκες εργαζόμενες στους κλάδους του τουρισμού, του επισιτισμού και γενικότερα της βιομηχανίας της φιλοξενίας. Επιλέξαμε τους κλάδους αυτούς διότι απασχολούν τις περισσότερες εργαζόμενες στην Ελλάδα, ενώ δυστυχώς για πολλές από αυτές , η σεξουαλική παρενόχληση συνιστά «μέρος» της εργασιακής τους καθημερινότητας.
Με την έρευνα αυτή, θέλουμε να πιέσουμε ώστε η Ελλάδα να επικυρώσει την πρώτη παγκόσμια Σύμβαση κατά της Βίας και της Παρενόχλησης στην Εργασία, να ευαισθητοποιήσουμε γυναίκες και άνδρες για την κατάσταση και κινητοποιήσουμε τον εταιρικό τομέα να αναλάβει ευθύνη για την προστασία των εργαζομένων.
Προσωπικές μαρτυρίες
Ήταν η πρώτη μου δουλειά, 15 χρονών σε χώρο εστίασης. Υπήρχε μια στάνταρ αντροπαρέα 50-60 χρονών που καθόταν στο πιο απομακρυσμένο τραπέζι, που δεν φαινόταν από τους άλλους πελάτες. Όποτε πήγαινα για παραγγελία φοβόμουν και μόνο απ’ τα βλέμματά τους. Ήταν του στιλ "εγώ είμαι πελάτης, έχω πάντα δίκιο". Μια μέρα με έπιασε ταχυπαλμία απ’ τον φόβο. Μου παρήγγειλαν μπύρα βαρέλι και επειδή είχαμε μικρή και μεγάλη, τους ρώτησα τι θέλουν. Μου απάντησαν "εμάς μας αρέσουν οι μικρούλες, φέρε μικρούλες για όλους μας". Με έπιασε τρέμουλο. Εκείνοι χαζογελούσαν κι εμένα έτρεμε το χέρι μου όπως έγραφα την παραγγελία, ένιωθα απειλή.
Α., 26 χρονών, εργαζόμενη σε τουρισμό και εστίαση
Προσωπικές μαρτυρίες
Ξεκινάς τη βάρδιά σου και η ψυχολογία σου είναι ήδη μια μαύρη τρύπα. Στην εστίαση δουλεύουμε σε πολύ δύσκολες συνθήκες, η σεξουαλική παρενόχληση είναι απλώς το κερασάκι στην τούρτα. Υπάρχουν κορίτσια που πάνε να ζητήσουν δουλειά και έχουν ήδη πιει αλκοόλ από το σπίτι τους για να χαλαρώσουν. Έχουν αγωνία μην τους πουν να φορέσουν κάτι άλλο κι εκεί τι κάνουν; Τους βρίζουν ή φεύγουν και μένουν χωρίς δουλειά; Πώς θα το δεχτείς χωρίς να χάσεις την υπερηφάνειά σου; Πώς θα παραβλέψεις αυτό που γίνεται; Η ψυχολογία σου έχει πληγεί πριν ακόμα ξεκινήσεις δουλειά.
Α., 37 χρονών, εργαζόμενη στην εστίαση
Προσωπικές μαρτυρίες
Δεν καταλαβαίνω τι σημαίνει "προκαλώ". Αν κάποιος θέλει να παρενοχλήσει, θα πιαστεί από οτιδήποτε. Μου φαίνεται παράλογο να φοράει μια γυναίκα το φόρεμα της με το ντεκολτέ της και να φοβάται μην την κοιτάξουν από πάνω μέχρι κάτω ή μην της την πέσουν. Από την άλλη, συμβαίνει τόσα χρόνια που θεωρείται φυσιολογικό πλέον. Οπότε σκέφτεσαι, να μην βγω έτσι έξω γιατί θα δώσω δικαίωμα στον άλλον να με χουφτώσει. Είναι κομμάτι της καθημερινότητάς μας και νιώθουμε άσχημα για αυτό. Αναρωτιόμαστε: να βγω τώρα έτσι έξω; Θα γυρίσω το βράδυ σπίτι μου; Γιατί υπάρχουν γυναίκες που δεν γυρίζουν ποτέ.
Α., 26 χρονών, εργαζόμενη σε τουρισμό και εστίαση
Προσωπικές μαρτυρίες
Κάναμε και room service, οπότε είχα πάει στο δωμάτιο ενός ζευγαριού. Μου άνοιξε ο άντρας με το μπουρνούζι ανοιχτό κι από μέσα ήταν γυμνός. Εγώ λόγω δουλειάς δεν έπρεπε να δείξω ότι είδα κάτι, ούτε να αντιδράσω. Αυτός με κοιτούσε επίμονα στα μάτια, μου χαμογελούσε και με έκανε να νιώθω ότι το κάνει επίτηδες. Για να υπογράψει την παραγγελία ήρθε ακόμα πιο κοντά μου. Όλες του οι κινήσεις ήταν προκλητικές. Με ρώτησε πόσες ώρες εργάζομαι, μου έπιασε κουβέντα και εγώ απαντούσα κανονικά, σαν να μην με ενόχλησε όλο αυτό. Λες και το έκανε για να επιβάλει την εξουσία του.
Κ., 29 χρονών, εργαζόμενη σε ξενοδοχείο
Προσωπικές μαρτυρίες
Στο μαγαζί που δούλευα, πέτυχα έναν συμφοιτητή μου με τον οποίο είχαμε καθαρά τυπική σχέση. Μετά αυτός ερχόταν συνέχεια κι ένα βράδυ μου είπε ότι θα πήγαινε μετά σε ένα μπαρ και με κάλεσε. Του απάντησα ότι μπορεί να περνούσα τελειώνοντας τη δουλειά. Στο κλείσιμο, όταν πήγα να πληρωθώ, είδα ότι με είχε πάρει έξι φορές στο κινητό και μου είχε στείλει άπειρα μηνύματα. Στο τελευταίο με έβριζε και με κατηγορούσε για διάφορα. Του απάντησα ότι τώρα σχόλασα, δεν θα έρθω. Έχουν περάσει 6-7 χρόνια κι ακόμα με ενοχλεί, με παίρνει με απόκρυψη και μου στέλνει μηνύματα, νομίζω αυτός είναι. Είναι πολύ τρομαχτικό.
Δ., 31 χρονών, πρώην εργαζόμενη σε χώρο εστίασης
Προσωπικές μαρτυρίες
Εργαζόμουν σ’ ένα εστιατόριο και δίπλα ξεκίνησε να χτίζεται ένα ξενοδοχείο. Ο ιδιοκτήτης του ξενοδοχείου, γύρω στα 60, έκανε το εστιατόριο στέκι του. Από κάποια στιγμή και μετά ερχόταν και με έψαχνε κι άμα με πετύχαινε, πετούσε υπονοούμενα σεξουαλικού περιεχομένου, χωρίς να ντρέπεται. Το θεωρούσε δεδομένο ότι θα κατέληγα μαζί του. Μου ζητούσε το τηλέφωνο μου, μου έκανε πρόταση για δουλειά, αρνήθηκα. Έφευγα από το μαγαζί και κοιτούσα πίσω μου αν με ακολουθεί. Έκανα ότι μπαίνω στο λεωφορείο και κρυβόμουν να πάρω το επόμενο. Να σπαταλάς τόση ενέργεια καθημερινά για να νιώθεις ασφαλής.
Α., 26 χρονών, εργαζόμενη σε τουρισμό και εστίαση
Προσωπικές μαρτυρίες
Καθόμουν σ’ ένα μαγαζί και δυο πελάτες παρενοχλούσαν τη σερβιτόρα. Εκείνη ευγενέστατη, προσπαθούσε να κάνει τη δουλειά της. Σε λίγο θα σχολούσε και αυτοί φαίνεται το ήξεραν και της είπαν "θα σε περιμένουμε". Σχολώντας, η κοπέλα πήγε να πάρει το μηχανάκι της κι ο ένας τύπος μπήκε μπροστά της και δεν την άφηνε να φύγει. Πήγα κατευθείαν να τη βοηθήσω, του βάλαμε τις φωνές και η κοπέλα ήρθε κι έκατσε στο τραπέζι μας. Το χειρότερο; Ήρθαν δύο από το μαγαζί και της έκαναν παρατήρηση ότι δημιούργησε πρόβλημα. Η κοπέλα έβαλε τα κλάματα. Η μαμά της έκανε χημειοθεραπεία και δεν ήθελε να χάσει τη δουλειά της.
Α., 37 χρονών, εργαζόμενη στην εστίαση
Η σεξουαλική παρενόχληση στην εργασία στην Ελλάδα
Το 85% από τις ερωτηθείσες έχουν βιώσει σεξουαλική παρενόχληση στην εργασία τους, αρκετές μάλιστα συστηματικά. Κάποια βασικά πορίσματα της έρευνας συνοψίζονται στα εξής:
Οι μισές γυναίκες έχουν παρενοχληθεί από συνάδελφο, 1/4 περίπου αναφέρει ότι ο δράστης ήταν πελάτης, ενώ 1 στις 5 φορές εμπλέκεται ο διευθυντής/ ιδιοκτήτης της επιχείρησης. Οι περιπτώσεις σεξουαλικής παρενόχλησης εκδηλώνονται οι περισσότερες στον χώρο του γραφείου, σε ποσοστό 56%. Σε ό,τι αφορά την αντίδραση των ίδιων των θυμάτων, το 56% των εργαζομένων στην εστίαση και τον τουρισμό μίλησε για το περιστατικό σε κάποιο άλλο άτομο, ενώ, στις μισές από τις περιπτώσεις που ήταν κάποιο άτομο παρόν, δεν αντέδρασε.
85%
των γυναικών έχει
υποστεί σεξουαλική
παρενόχληση ενώ
εργαζόταν
Μη ασφαλείς χώροι εργασίας για εργαζόμενες τουρισμού και εστίασης
Χαρακτηριστικό της έντασης του προβλήματος της σεξουαλικής παρενόχλησης στους χώρους του τουρισμού και της εστίασης είναι ότι το 22% των γυναικών αναφέρει ότι έχει υπάρξει θύμα σεξουαλικής επίθεσης/βιασμού και το 27% έχει υποστεί σεξουαλικό εκβιασμό.
Στην ερώτηση για τη συχνότητα τέτοιων περιστατικών στο συγκεκριμένο περιβάλλον, το 77% των συμμετεχουσών απάντησε «συχνά» και «μερικές φορές», καταδεικνύοντας και με αυτόν τον τρόπο τη διάχυτη παρουσία του φαινομένου στους εργασιακούς χώρους του τουρισμού και της εστίασης. Μάλιστα, 3 στις 4 γυναίκες θα απέρριπταν μια θέση εργασίας, αν γνώριζαν ότι στον χώρο αυτό συμβαίνουν περιστατικά σεξουαλικής παρενόχλησης.
1 στις 5
έχει βιώσει
απόπειρα
σεξ.επίθεσης/
βιασμού
Ανεπιθύμητη σωματική επαφή
Στην ερώτηση «Έχοντας στο νου σας το εργασιακό περιβάλλον στο οποίο συνέβη η παρενόχληση, κάθε πότε θα λέγατε ότι συνέβαιναν τέτοιες παρενοχλητικές συμπεριφορές;», το 77% των συμμετεχουσών απάντησαν «μερικές φορές» ή «συχνά», καταδεικνύοντας και με αυτόν τον τρόπο τη διάχυτη παρουσία του φαινομένου στους εργασιακούς χώρους του τουρισμού και της εστίασης.
Σε ό,τι αφορά τη σχέση του δράστη με τη γυναίκα θύμα, οι περισσότερες αναφορές εμπλέκουν κάποιον πελάτη, γεγονός που συμφωνεί με τα αντίστοιχα ευρήματα διεθνών ερευνών από τον χώρο του τουρισμού. Όπως αναφέρουν οι συμμετέχουσες, στο 53% των περιπτώσεων σεξουαλικής παρενόχλησης δεν υπήρξε καμία συνέπεια για τον δράστη, γεγονός που καταδεικνύει την αναγκαιότητα άμεσης λήψης σχετικών μέτρων, ενώ χαρακτηριστικό είναι επίσης το γεγονός ότι σε κανένα από τα περιστατικά που ο δράστης ήταν συνάδελφος, δεν απολύθηκε.
3 στις 4
εργαζόμενες έχουν
νιώσει ανεπιθύμητη
σωματική επαφή
Σεξουαλικοποίηση του χώρου εργασίας
Από τις εργαζόμενες «πρώτης γραμμής» στην εστίαση/τουρισμό, οι μισές δήλωσαν ότι έχουν νιώσει πως πρέπει να υποστούν σεξουαλικά παρενοχλητικές συμπεριφορές, προκειμένου να εξασφαλίσουν το φιλοδώρημά τους. Οι περισσότερες αναφέρουν, μάλιστα, ότι έχουν νιώσει πως οι πελάτες αναμένουν από εκείνες να συμπεριφέρονται με τρόπο που χαρακτηρίζεται από σεξουαλικές προεκτάσεις.
Επιπλέον, 1 στις 4 εργαζόμενες (περισσότερες από τις 1 στις 5 που απάντησαν το ίδιο στον γενικό πληθυσμό) δεν είναι βέβαιη σχετικά με την ασφάλεια του εργασιακού της περιβάλλοντος. Το φαινόμενο είναι πιο έντονο σε όσες δεν εργάζονται πολύ καιρό (1-3 έτη: 34%) και στις απασχολούμενες στην εστίαση (34%).
50%
των σερβιτόρων
«αναγκάζονται»
να υποστούν
παρενοχλητικές
συμπεριφορές
Συνέπειες σεξουαλικής παρενόχλησης στις εργαζόμενες
Τα θύματα της σεξουαλικής παρενόχλησης εμφανίζουν συχνά πλήθος σωματικών προβλημάτων, ιδιαίτερα όταν η παρενόχληση εκτείνεται στον χρόνο. Στην ερώτηση «Τι συνέπειες είχε για εσάς η παρενόχληση που βιώσατε;», 1 στις 3 γυναίκες (35%) αναφέρει ότι υπέστη αρνητικές συνέπειες στη σωματική και ψυχική της υγεία. Ορισμένες στρέφονται στο αλκοόλ, τα ναρκωτικά, τα ηρεμιστικά, αντικαταθλιπτικά ή υπνωτικά χάπια, για να αντιμετωπίσουν το στρες. Το 92% των θυμάτων βίωσε σημαντικές επιπτώσεις σε προσωπικό και επαγγελματικό επίπεδο.
Συχνά, οι γυναίκες που έχουν παραιτηθεί ή απολυθεί από την εργασία τους λόγω σεξουαλικής παρενόχλησης κάνουν αιτήσεις για θέσεις με χαμηλότερο μισθό και περιορισμένες επαγγελματικές προοπτικές.
1 στις 3
γυναίκες είπε
ότι κλονίστηκε
η σωματική και
ψυχική της υγεία
Ανυπαρξία ειδικών θεσμικών μέτρων εντός των χώρων εργασίας
Σε αντιστοιχία με τη διεθνή βιβλιογραφία που επισημαίνει ότι η λογική «ο πελάτης έχει πάντα δίκιο» συντηρείται και διαιωνίζεται από εργοδότες/-τριες και προϊσταμένους/-ες στον χώρο της εστίασης και του τουρισμού, οι συμμετέχουσες της έρευνας δηλώνουν σε ποσοστό 60% ότι η εταιρεία στην οποία εργάζονται δεν διαθέτει συγκεκριμένη πολιτική για την πρόληψη και την αντιμετώπιση του φαινομένου.
Το 94% των εργαζομένων επισημαίνει την αναγκαιότητα θέσπισης και εφαρμογής πολιτικών από τη διοίκηση της εργασίας τους και το 86% αναφέρει ότι, συχνά, οι γυναίκες δεν μιλάνε γιατί φοβούνται ότι θα χάσουν τη δουλειά τους.
94%
των γυναικών
ζητάει πολιτικές
πρόληψης και
αντιμετώπισης
Εξετάζοντας τη συμπεριφορά των ανδρών
Στην ερώτηση «Από την επαγγελματική σας εμπειρία στην αγορά εργασίας, πόσο ευχαριστημένη θα λέγατε ότι είστε συνολικά από τη συμπεριφορά που είχατε από τους άνδρες ως διευθυντές/ιδιοκτήτες επιχείρησης, προϊσταμένους, συναδέλφους, υφισταμένους και πελάτες, οι απαντήσεις των γυναικών του κλάδου δείχνουν ότι η συμπεριφορά των ιδιοκτητών, προϊσταμένων, υφισταμένων και πελατών είναι ικανοποιητική για λιγότερο από το 30% των γυναικών, ενώ το 45% των ερωτώμενων απαντά ότι η εργοδοσία δεν παίρνει στα σοβαρά το ζήτημα της σεξουαλικής παρενόχλησης.
Όπως φαίνεται από τις απαντήσεις στην έρευνά μας, οι γυναίκες πιστεύουν ότι η σεξουαλική παρενόχληση αποτελεί ένα μέσο επιβολής της ανδρικής εξουσίας.
30%
των εργαζομένων
εστίασης/
τουρισμού είναι
ευχαριστημένες από
τη συμπεριφορά
των ανδρών
Άκουσέ την, πίστεψέ την
Τρεις πραγματικές ιστορίες σεξουαλικής παρενόχλησης στο εργασιακό περιβάλλον, τρεις ιστορίες από τις χιλιάδες που συμβαίνουν καθημερινά γύρω μας και που σπάνια φτάνουν στα αυτιά μας. Στο βίντεο στο οποίο για λόγους εχεμύθειας έχουν αλλαχθεί οι χώροι εργασίας, όσα ακούγονται είναι όσα έχουν πραγματικά βιώσει οι γυναίκες στην εργασίας τους.
Αν χρειάζεσαι να μιλήσεις για κάποια εμπειρία σου, καλέσετε δωρεάν στην Τηλεφωνική Γραμμή SOS 15900 της Γενικής Γραμματείας Ισότητας.